พระราชนิพนธ์เรื่องมัทนะพาธา เป็นบทละครพูดคำฉันท์ ๕ องก์ 
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระราชนิพนธ์ขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๖ วรรณคดี
สโมสรได้ยกย่องไว้ในประกาศนียบัตร  ซึ่งคณะกรรมการวรรณคดีสโมสรได้ทูลเกล้าฯ ถวาย
องค์ผู้ทรงพระราชนิพนธ์

บทละครคำฉันท์เรื่องนี้แสดงให้เห็นถึงพิษร้ายอันเนื่องมาจากความรักตรงตาม
ความหมายของชื่อเรื่องกล่าวคือ  สุเทษณ์เทพผู้ทรงฤทธานุภาพหลงรักมัทนาเทพธิดา  แต่
มัทนาไม่รักตอบ  สุเทษณ์ผิดหวังและโกรธ ถึงกับสาปมัทนา ให้ไปเป็นดอกไม้ในโลกมนุษย์ 
เดือนหนึ่งเมื่อถึงวันเพ็ญจึงกลายร่างเป็นมนุษย์ที่สาวและสวยได้วันหนึ่ง  ต่อเมื่อใดได้พบรัก
โดยมีความรักกับบุรุษเพศ จึงจะเป็นมนุษย์ตลอดไป

มายาวัน
          "เทวะอันไม้งามสรรพ    มีลักษณ์ต้องกับ    พระองค์ดำรัสนั้นมี
ในนันทะโนทยานศรี    องค์พระศจี    ธโปรดเป็นยอดมาลา
เห็นมีแต่ในฟากฟ้า    ในแดนคนหา    ไม้นี้มิได้แห่งไหน"

แล้วมายาวันก็ได้ชี้แจงถึงดอกไม้ซึ่งมีนามว่ากุพฺชะกะ

          "ไม้เรียกผะกากุพฺ          ชะกะสีอรุณแสง
ปานแก้มแฉล้มแดง      ดรณี  ณ  ยามอาย
ดอกใหญ่และเกสร       สุวคนธะมากมาย
อยู่ทนบวางวาย            มธุรสขจรไกล"

เมื่อมาอยู่ในโลกมนุษย์  มัทนามีรักเป็นครั้งแรกกับท้าวชัยเสน กษัตริย์จันทรวงศ์
ผู้ครองราชย์นครหัสตินาปุระซึ่งมีมเหสีอยู่แล้ว  "ความเจ็บหรือเดือนร้อนแห่งความรัก" จึง
เกิดขึ้นหลังจากท้ายชัยเสนพามัทนามาอยู่ในวัง  เพราะมเหสีหึงหวง  ถึงขนาดปั้นเรื่องเท็จ
ใส่ร้ายจนท้ายชัยเสนหลงเชื่อ  ทั้งๆ ที่ท้าวชัยเสนไม่ได้รักมเหสีเลย  หากอภิเษกสมรสด้วย
ความจำเป็นจากการดำเนินนโยบายการเมือง  เพื่อหลีกเลี่ยงสงคราม

มัทนาวอนขอให้สุเทษณ์ช่วยเหลือให้ตนได้ครองรักกับท้าวชัยเสนดังเดิม แต่
สุเทษณ์รักมัทนาอยู่แล้ว  ย่อมต้องการให้มัทนารับรักตนยิ่งกว่าจะได้คืนดีกับท้าวชัยเสน 
ผลก็คือ  มัทนายืนกรานปฏิเสธรักของสุเทษณ์เหมือนดังที่เคยปฏิเสธมาแล้ว  สุเทษณ์จึง
สาปมัทนาให้กลายเป็นดอกกุหลาบตลอดไป  ผลที่สุดมัทนาก็เลยกลายเป็นดอกกุหลาบ 
ดอกไม้ที่ทั้งงามทั้งหอม  แถมมีหนาม  ดอกกุหลาบก็ได้เป็นสัญลักษณ์แห่งความรักของ
มนุษย์ชาติตลอดมา